Podczas Zgromadzenia Ogólnego Śląskiego Związku Gmin i Powiatów (7 grudnia on-line) zostało przyjęte stanowisko w sprawie potrzeby rewizji polityki centralnej dotyczącej finansów samorządowych. Samorządowcy po raz kolejny apelują o to wobec faktu sukcesywnego osłabiania kondycji finansowej jednostek samorządu terytorialnego.
W stanowisku czytamy, żemając na uwadze wieloletni dorobek polskiej samorządności lokalnej, w dobie niespotykanego od lat kryzysu wywołanego światową pandemią koronawirusa, samorządy lokalne apelują do Rządu i Parlamentu RP o pilną rewizję polityki centralnej determinującej kondycję finansów samorządowych w Polsce.
Samorządowcy przypominają, że samorząd jako element silnego Państwa musi mieć zapewnione solidne podstawy, a w razie potrzeby również i mechanizmy pomocowe, tym bardziej w czasach kryzysu, kiedy to na jego barkach będzie spoczywała realizacja wielu działań służących odbudowie potencjału lokalnych gospodarek. Dodają, że jednym z najważniejszych fundamentów obok stabilnego prawa są stabilne finanse, pozwalające nie tylko na pokrywanie kosztów realizacji zadań bieżących, czy zadań dodatkowych wynikających ze szczególnej sytuacji, ale i na niezbędne wydatki inwestycyjne.
Zgromadzenie Ogólne Związku w swoim stanowisku z niepokojem odnosi się do nasilających się w ostatnich latach działań skutkujących osłabianiem kondycji finansowej jst, czy to poprzez przekazywanie z poziomu rządowego realizacji zadań publicznych bez zapewniania adekwatnego finansowania (głównie oświata i służba zdrowia), czy też poprzez działania uderzające w podstawy systemu finansów samorządowych, skutkujące realnymi ubytkami w poziomie bardzo istotnej grupy dochodów, tj. z tytułu udziałów w podatkach PIT i CIT.
Skumulowane efekty tych działań, jak i przede wszystkim dokonująca się w ostatnim czasie istotnazmiana struktury dochodów samorządowych (zwiększanie transferów dotacyjnych i subwencyjnych m.in. na program 500+ przy jednoczesnym zmniejszaniu się części dochodów własnych bieżących) realnie osłabiają finansowy potencjał samorządności lokalnej i ograniczają ich możliwości inwestycyjne sprawiając, że gminy i powiaty w coraz mniejszym stopniu mogą realnie współdecydować o sprawach i zadaniach lokalnych, a w coraz większym zakresie stają się administratorami zadań zlecanych przez administrację rządową. Odbywa się to od kilku lat przy rosnącej skali dochodów ogółem w samorządach, co w przekazie społecznym pozwala na prowadzenie oficjalnej narracji o wręcz coraz lepszej, a nie coraz gorszej sytuacji finansowej jst.
Samorządowcy wyjaśniają w swoim stanowisku, że bardzo rzadko jednak w sposób uczciwy i rzetelny wspomina się o jednoczesnym, niewspółmiernym wzroście wydatków bieżących (szczególnie na dofinansowanie zadań oświatowych, wzrost kosztów wynagrodzeń, cen prądu i innych usług kupowanych przez samorządy), który de facto prowadzi do kroczącego pogłębiania się negatywnego salda finansowego w samorządowych kasach (wydatki bieżące rosną szybciej niż dochody bieżące).
Rok 2020 jest pierwszym rokiem, w którym z bardzo dużym prawdopodobieństwem nastąpi nominalny spadek dochodów własnych w ujęciu całorocznym, a w wielu samorządach bardzo radykalnie zmalała nadwyżka operacyjna netto, czyli środki pozostające w budżetach po zapłaceniu koniecznych wydatków bieżących i po spłacie zobowiązań, warunkująca możliwości niezbędnego w wielu przypadkach dopłacania do zadań zleconych oraz podejmowania realizacji jakichkolwiek inwestycji (jest wielce prawdopodobnym, iż w roku 2021 sytuacja znacząco jeszcze się pogorszy).
Jak czytamy w stanowisku: nasza ocena sytuacji finansowej polskich gmin i powiatów, jak i obserwowane w tym obszarze tendencje, znajdująpotwierdzenie w konkretnych liczbach i wykresach, publikowanych przez coraz liczniejsze podmioty, w tym organizacje samorządowe. Opracowany w ostatnim czasie przez Śląski Związek Gmin i Powiatów „Raport o stanie finansów jst – stan po III kwartałach 2020 r..” (który dołączamy do niniejszego stanowiska), sporządzony w oparciu o dane pochodzące z oficjalnej sprawozdawczości budżetowej, dobitnie potwierdza przytaczane tezy w odniesieniu do samorządów z terenu województwa śląskiego.
Jako odpowiedzialni przedstawiciele środowiska samorządowego wielokrotnie wskazywaliśmy na opisywane wyżej problemy, proponując konkretne rozwiązania, postulując konstruktywny dialog, jednak propozycje te w ostatnim czasie rzadko spotykały się z zainteresowaniem i zrozumieniem strony rządowej.
Samorządowcy uzupełniają, że nieliczne działania o charakterze osłonowym w postaci tarczy antykryzysowej 4.0 czy w postaci przekazania środków na inwestycje w ramach Rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych były same w sobie cenne i niewątpliwie potrzebne, miały one jednak charakter doraźny, czy wręcz jednorazowy. Natomiast niestety wyżej opisane działania i zjawiska pogarszające stan finansów samorządowych w sposób zdecydowanie bardziej trwały i długofalowy zachwiały lub w niedługim czasie zachwieją potencjałem finansowym wielu jst grożąc nawet utratą płynności finansowej.
Nie ulega zatem żadnej wątpliwości, że utracone środki i systemowy wzrost wydatków, ograniczające nie z własnej winy możliwości bieżącego działania i aktywności rozwojowej samorządów nie pozwolą na skuteczne działanie w kolejnych latach, czy to w walce ze skutkami „koronakryzysu”, czy w realizacji planów rozwojowych w latach następnych, co będzie szkodą nie tylko dla lokalnego samorządu, ale przede wszystkim będzie szkodą dla Polski.
Na podstawie komunikatu Biura ŚZGiP
W załączeniu wyciąg z: „Raportu o stanie finansów jst – stan po III kwartałach 2020 r.”.
